Η εξουσία, οι ήρωες και η κοσμική ενέργεια στο αρχαίο δράμα, με τα λόγια του Γιάννη Βόγλη
Από τον Παύλο Ηλ.Αγιαννίδη
Στο Αρχαίο Δράμα κυρίαρχο θέμα είναι η διεκδίκηση της Εξουσίας και η διαδοχή της. Καθώς και η άσκηση της εξουσίας και οι συνέπειες στο κοινωνικό σύνολο, που εκφράζονται μέσα από το Χορό, ο οποίος όμως παρότι είναι ο κύριος αποδέκτης των συνεπειών, παίρνει θέση ως σχολιαστής και πάντα σε σχέση με τους νόμους του δικαίου. Δεν ενεργεί δυναμικά ή ανατρεπτικά.
Μήπως και σήμερα δεν συμβαίνει ακριβώς το ίδιο;
Παρόλο που σαν σύνολο έχουμε αποκτήσει το δικαίωμα να επιλέγουμε την εξουσία μας, όταν αρχίσει η κατάχρηση εις βάρος μας, σχολιάζουμε πολύ, αλλά αντιδρούμε ελάχιστα έως καθόλου.
Και όσο η εξουσία γίνεται όλο και πιο συγκεντρωτική, τόσο η θέληση και η επιρροή του συνόλου αποδυναμώνεται.
Το παράδοξο είναι, ότι ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αναπτυχθεί έως κάποιο βαθμό κοινωνικά, επιστημονικά και πνευματικά, οι εξουσίες έχουν εξε-λιχθεί ελάχιστα έως καθόλου, επί της ουσίας.
Παραμένουν αδιάλλακτες, κυριαρχικές και απειλητικές για τους πιο αδύναμους.
Η θέση του Ισοκράτη (436-338 π.Χ.) θα έλεγες ότι εκφράστηκε για το σήμερα: «Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι καταχράστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία».
Μήπως και σήμερα δεν συμβαίνει ακριβώς το ίδιο;
Παρόλο που σαν σύνολο έχουμε αποκτήσει το δικαίωμα να επιλέγουμε την εξουσία μας, όταν αρχίσει η κατάχρηση εις βάρος μας, σχολιάζουμε πολύ, αλλά αντιδρούμε ελάχιστα έως καθόλου.
Και όσο η εξουσία γίνεται όλο και πιο συγκεντρωτική, τόσο η θέληση και η επιρροή του συνόλου αποδυναμώνεται.
Το παράδοξο είναι, ότι ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αναπτυχθεί έως κάποιο βαθμό κοινωνικά, επιστημονικά και πνευματικά, οι εξουσίες έχουν εξε-λιχθεί ελάχιστα έως καθόλου, επί της ουσίας.
Παραμένουν αδιάλλακτες, κυριαρχικές και απειλητικές για τους πιο αδύναμους.
Η θέση του Ισοκράτη (436-338 π.Χ.) θα έλεγες ότι εκφράστηκε για το σήμερα: «Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι καταχράστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία».
Ο Γιάννης Βόγλης, ο θεατρικός ηθοποιός που είχε συνδεθεί στη συνείδηση του ελληνικού κινηματογραφόφιλου κοινού με την εικόνα του ωραίου βοσκού που κυνηγούσε την τουρίστρια Αν Λόμπεργκ με τη φράση «Στάσου μύγδαλα», είχε μελετήσει και την τέχνη του και κυρίως το αρχαίο δράμα, ιδιαίτερα την τραγωδία στην οποία είχε διακριθεί.
Μάρτυς και το κείμενό του, υπό τον τίτλο «Η κρυπτογραφημένη κοσμική γνώση στο αρχαίο δράμα», καταγραμμένο το Φεβρουάριο του 2009, που μου εμπιστεύθηκε στο περιθώριο της κουβέντας μας για την «Ηλέκτρα» (κατά Ευριπίδη) του αείμνηστου Σπύρου Ευαγγελάτου, στο Θέατρο Badminton, το Μάιο του 2015.
Οι σκέψεις του Γιάννη Βόγλη για τη μυθολογία, τους ήρωες και το αρχαίο δράμα ξετυλίγονται, επαγωγικά, στο κείμενο: «Όλοι οι Ήρωες στο Αρχαίο Δράμα, είναι πάνω και πέρα από τα κοινό ανθρώπινο μέτρο. Θεοί, Ημί-θεοι, Τύραννοι Εξουσιαστές και Βασιλείς. Έχουν Μέγεθος. Και οι συγκρούσεις μεταξύ τους υπέρμετρες. Οι Θεοί καθορίζουν την Ειμαρμένη. Η ανάγκη είναι αδιαπραγμάτευτη. Η ύβρις απέναντι στον Ανθρώπινο και τον Θείο νόμο τιμωρείται.
Εάν δεν υπάρξει η ανύψωση, δεν θα επέλθει το δέος από την πτώση του ήρωα, και κατά συ-νέπεια η Κάθαρση, που είναι και η ολοκλήρωση του δράματος. Άρα, οι θνητοί πρέπει να σέβονται και όχι να φοβούνται το Θείον.
Η λέξη και η έννοια της ενοχικής αμαρτίας δεν υπάρχει. Το Μέτρο πρέπει να κυριαρχεί στη σκέψη και τις πράξεις του ανθρώπου.
Μάρτυς και το κείμενό του, υπό τον τίτλο «Η κρυπτογραφημένη κοσμική γνώση στο αρχαίο δράμα», καταγραμμένο το Φεβρουάριο του 2009, που μου εμπιστεύθηκε στο περιθώριο της κουβέντας μας για την «Ηλέκτρα» (κατά Ευριπίδη) του αείμνηστου Σπύρου Ευαγγελάτου, στο Θέατρο Badminton, το Μάιο του 2015.
Οι σκέψεις του Γιάννη Βόγλη για τη μυθολογία, τους ήρωες και το αρχαίο δράμα ξετυλίγονται, επαγωγικά, στο κείμενο: «Όλοι οι Ήρωες στο Αρχαίο Δράμα, είναι πάνω και πέρα από τα κοινό ανθρώπινο μέτρο. Θεοί, Ημί-θεοι, Τύραννοι Εξουσιαστές και Βασιλείς. Έχουν Μέγεθος. Και οι συγκρούσεις μεταξύ τους υπέρμετρες. Οι Θεοί καθορίζουν την Ειμαρμένη. Η ανάγκη είναι αδιαπραγμάτευτη. Η ύβρις απέναντι στον Ανθρώπινο και τον Θείο νόμο τιμωρείται.
Εάν δεν υπάρξει η ανύψωση, δεν θα επέλθει το δέος από την πτώση του ήρωα, και κατά συ-νέπεια η Κάθαρση, που είναι και η ολοκλήρωση του δράματος. Άρα, οι θνητοί πρέπει να σέβονται και όχι να φοβούνται το Θείον.
Η λέξη και η έννοια της ενοχικής αμαρτίας δεν υπάρχει. Το Μέτρο πρέπει να κυριαρχεί στη σκέψη και τις πράξεις του ανθρώπου.
Ο Χορός στην «Αντιγόνη» διδάσκει κλείνοντας το δράμα:
«Φρόνηση πρώτα. Η ευδαιμονία ακολουθεί.
Γιατί ο κόσμος Θεϊκός και να τον σέβεσαι.
Τα μεγάλα λόγια αλαζόνων, με μεγάλες πληγές
πληρώνονται. Φρόνηση πρώτα.
Γερνάμε για να βρούμε γνώση και γαλήνη».
Και διαπιστώνει: «Πηγή των θεμάτων της Τραγωδίας είναι η Ομηρική Επική Μυθολογία.
Είναι όμως απλά Μυθολογία; Μήπως μέσα σε αυτήν είναι κρυμμένοι κώδικες συμπυκνωμένης Κοσμικής Γνώσης;
Θεωρώ πως αρχίζουμε να υποψιαζόμαστε, να αποδεχόμαστε και να ερευνάμε ξανά την ύπαρξή αυτής της γνώσης, η οποία πιθανόν να ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή. Από τους Ορφικούς Ύμνους, έως τον Όμηρο, όλους τους φιλοσόφους της Ελληνικής Γραμματείας, και τους Τραγικούς ποιητές, υπάρχει μια αλληλουχία Συμπαντικών επιστημονικών γνώσεων.
Στοιχεία, που εάν καταφέρουμε να αποκρυπτογραφήσουμε και να συνταιριάξουμε τις ψηφίδες μέσα από τα συμφραζόμενα, ίσως κατανοήσουμε το μέγεθος τους, ή ακόμα και την πρακτική εφαρμογή τους.
Αφότου η λαίλαπα του νεότερου θρησκευτικού φανατισμού κατέστρεψε όλες σχεδόν τις πηγές γνώσης, αφήνοντας μόνο το 2,5 %, δηλαδή ψήγματα, καθιστά αυτή την προσπάθεια αρκετά επίπονη».
«Φρόνηση πρώτα. Η ευδαιμονία ακολουθεί.
Γιατί ο κόσμος Θεϊκός και να τον σέβεσαι.
Τα μεγάλα λόγια αλαζόνων, με μεγάλες πληγές
πληρώνονται. Φρόνηση πρώτα.
Γερνάμε για να βρούμε γνώση και γαλήνη».
Και διαπιστώνει: «Πηγή των θεμάτων της Τραγωδίας είναι η Ομηρική Επική Μυθολογία.
Είναι όμως απλά Μυθολογία; Μήπως μέσα σε αυτήν είναι κρυμμένοι κώδικες συμπυκνωμένης Κοσμικής Γνώσης;
Θεωρώ πως αρχίζουμε να υποψιαζόμαστε, να αποδεχόμαστε και να ερευνάμε ξανά την ύπαρξή αυτής της γνώσης, η οποία πιθανόν να ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή. Από τους Ορφικούς Ύμνους, έως τον Όμηρο, όλους τους φιλοσόφους της Ελληνικής Γραμματείας, και τους Τραγικούς ποιητές, υπάρχει μια αλληλουχία Συμπαντικών επιστημονικών γνώσεων.
Στοιχεία, που εάν καταφέρουμε να αποκρυπτογραφήσουμε και να συνταιριάξουμε τις ψηφίδες μέσα από τα συμφραζόμενα, ίσως κατανοήσουμε το μέγεθος τους, ή ακόμα και την πρακτική εφαρμογή τους.
Αφότου η λαίλαπα του νεότερου θρησκευτικού φανατισμού κατέστρεψε όλες σχεδόν τις πηγές γνώσης, αφήνοντας μόνο το 2,5 %, δηλαδή ψήγματα, καθιστά αυτή την προσπάθεια αρκετά επίπονη».
Βουτώντας στην «Κοσμογονία» ο μελετητής ηθοποιός Γιάννης Βόγλης σημειώνει: «Ο Δίας καταπιάνεται με τη Γαία. Μήπως η σύγκρουση του με τους Τιτάνες, δηλαδή τα τέσσερα βασικά στοιχεία της φύσης, Γη, Αέρας, Ύδωρ και Φωτά, ήταν η περίοδος της διαμόρφωσης του πλανήτη σε βιώσιμες συνθήκες; Και ακολουθεί η δημιουργία του ανθρώπινου είδους, για την οποία ο Αισχύλος λέει στον «Προμηθέα»:
«Είχανε πριν τα μάτια μα δεν έβλεπαν,
κι είχαν αυτιά μα δεν ακούγαν.
Όλα μες το μυαλό τους ασύνταχτα
και άμορφα, όπως σκιές παράλογες του ονείρου.
Σ’ ανήλιαγες σπηλιές σαν τα μερμήγκια ζούσαν».
Γοργόνες, Κένταυροι, Κύκλωπες, Μινώταυρος, Σφίγγα, Σειρήνες. Ήταν απλώς μυθικά τέρατα, ή μήπως γενετικά λάθη; Ο υπέρτατος Θεός Ζευς, ήταν απλώς ένας «άτακτος» μεσήλικας και ζευγάρωνε με θνητές, μόνο από ερωτική επι-θυμία; Όμως από τις διασταυρώσεις αυτές γεννώνται Θεοί.
Από το ζευγάρωμα με τη Λητώ γεννώνται τα δίδυμα Απόλλων και Άρτεμις.
Ο Ήλιος και η Σελήνη.
Το φως και η νύχτα.
Όπως αποκαλύπτεται από έρευνες ομάδας επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Πάτρας, ο Ηρακλής π.χ. με τους άθλους του, βελτιώνει γεωμορφολογικά το περιβάλλον για καλύτερη διαβίωση.
«Είχανε πριν τα μάτια μα δεν έβλεπαν,
κι είχαν αυτιά μα δεν ακούγαν.
Όλα μες το μυαλό τους ασύνταχτα
και άμορφα, όπως σκιές παράλογες του ονείρου.
Σ’ ανήλιαγες σπηλιές σαν τα μερμήγκια ζούσαν».
Γοργόνες, Κένταυροι, Κύκλωπες, Μινώταυρος, Σφίγγα, Σειρήνες. Ήταν απλώς μυθικά τέρατα, ή μήπως γενετικά λάθη; Ο υπέρτατος Θεός Ζευς, ήταν απλώς ένας «άτακτος» μεσήλικας και ζευγάρωνε με θνητές, μόνο από ερωτική επι-θυμία; Όμως από τις διασταυρώσεις αυτές γεννώνται Θεοί.
Από το ζευγάρωμα με τη Λητώ γεννώνται τα δίδυμα Απόλλων και Άρτεμις.
Ο Ήλιος και η Σελήνη.
Το φως και η νύχτα.
Όπως αποκαλύπτεται από έρευνες ομάδας επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Πάτρας, ο Ηρακλής π.χ. με τους άθλους του, βελτιώνει γεωμορφολογικά το περιβάλλον για καλύτερη διαβίωση.
Όλα τα Αρχαία Θέατρα βρίσκονται σε Ιερούς χώρους λα-τρείας κάποιας θεότητας, και είναι πλέον γνωστοί οι απόλυτα γεωμετρικοί συσχετισμοί μεταξύ τους σε ισόπλευρα τρίγωνα.
Άρα η επιλογή των χώρων έγινε με μαθηματική και γεωγρα-φική γνώση, και σίγουρα δεν ήταν τυχαία.
Επομένως: Ναός, Τελετουργία, Θέατρο. Ακόμα ένας Ιερός Τρίποδας. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες μιλούν για πύλες Κοσμικής επικοινωνίας. Παράδειγμα το δάπεδο της Θόλου της Επιδαύρου, όπου απεικονίζεται με λευκό και μαύρο μάρμαρο η διάταξη των πλανητών του Ηλιακού Συστήματος, μαζί με τις εκλείψεις της Σελήνης. Η Επίδαυρος ήταν χώρος λατρείας του Ασκληπιού και κέντρο θεραπείας. Λέγεται λοιπόν ότι έβαζαν τους ασθενείς στο κέντρο της Θόλου για να δεχθούν κοσμική θεραπευτική ενέργεια».
Στο ίδιο κείμενο – μαρτυρία ο Γιάννης Βόγλης βουτούσε και στα βαθιά της τέχνης του: «Εν αρχή ην ο λόγος, λέει ο Αριστοτέλης. Λόγος-Λογική. Ταυτόσημες λέξεις. Κυρίαρχη ανάγκη να ενεργοποιήσει ο Υποκριτής τη λογική του, για να κατανοήσει τις έννοιες του λόγου.
Ιδιαίτερα σήμερα, με τον εκφυλισμό που έχει υποστεί η γλώσσα, και τη χαλαρή έως ελλιπή εκπαίδευση, το πρόβλημα μεγεθύνεται.
Όντας χρήστες της πλέον εννοιολογικής γλώσσας, είναι αβάσταχτα οδυνηρό να δια-πιστώνουμε την απαξίωση της. Ευθύνη φέρουν και κάποιοι μεταφραστές με την αβασάνιστη έως πρόχειρη απόδοση. Εάν το κείμενο δεν είναι πιστό, και ο Υποκριτής δεν εννοεί αυτά που λέει, το αποτέλεσμα είναι, να βγαίνει ο λόγος σαν άνοα ηχητικά σχήματα, αφήνοντας τον θεατή αδιάφορο. Πέρα από το ότι δεν μπορεί να προχωρήσει στα επόμενα στάδια εμβάθυνσης στο ρόλο.
Συμπέρασμα: Η λογική είναι θεμελιώδες εργαλείο, το οποίο πρέπει να οδηγήσει τον Υποκριτή στις δαιδαλώδεις σκέψεις του ήρωα, οι οποίες παράγουν τις έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις. Με δυο λόγια πρέπει να μετουσιωθεί ο ίδιος στον ήρωα, και όχι να μείνει ο Υποκριτής που παρασταίνει τον ήρωα - η πλέον επικίνδυνη και ολισθηρή παγίδα. Ο θεατής πρώτα διαβάζει τη σκέψη του Υποκριτή, και μετά ακούει τον λόγο. Επομένως εάν ο Υποκριτής δεν εννοεί αυτό που εκφράζει, είναι κύμβαλο αλαλάζον.
» Από πού θα αντλήσει αυτή την ενέργεια που απαιτείται, για να ανέλθει στο απαιτούμενο μέγεθος του ήρωα ο Υποκριτής; Από τον ιερό χώρο του κοίλου του θεάτρου.
Την ιερή ώρα της παράστασης, θα πρέπει να ανοίξει τις πύλες της ευαισθησίας του για να αισθανθεί τις έντονες δονήσεις της κο-σμικής ενέργειας να διαπερνάει τα κύτταρα του, για να μπορέσει να μεταδώσει αυτή την ενέργεια στο κοινό. Μόνο μέσα από αυτή την επίπονη διαδρομή θα μπορέσει και ο ίδιος να δεχθεί το Θείον Δώρο, την πλήρωση.
» Τότε και μόνο τότε οι δημιουργοί μπορούν να γίνουν Μύστες ενός πραγματικά Τελετουργικού Θεάτρου. Να πάρει επιτέλους το Αρχαίο Δράμα τη θέση και την αίγλη που του αξίζει. Να αγάλλεται κι ο Διόνυσος, που όπως πιστεύω, βρίσκεται ανάμεσα στους θεατές».
Άρα η επιλογή των χώρων έγινε με μαθηματική και γεωγρα-φική γνώση, και σίγουρα δεν ήταν τυχαία.
Επομένως: Ναός, Τελετουργία, Θέατρο. Ακόμα ένας Ιερός Τρίποδας. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες μιλούν για πύλες Κοσμικής επικοινωνίας. Παράδειγμα το δάπεδο της Θόλου της Επιδαύρου, όπου απεικονίζεται με λευκό και μαύρο μάρμαρο η διάταξη των πλανητών του Ηλιακού Συστήματος, μαζί με τις εκλείψεις της Σελήνης. Η Επίδαυρος ήταν χώρος λατρείας του Ασκληπιού και κέντρο θεραπείας. Λέγεται λοιπόν ότι έβαζαν τους ασθενείς στο κέντρο της Θόλου για να δεχθούν κοσμική θεραπευτική ενέργεια».
Στο ίδιο κείμενο – μαρτυρία ο Γιάννης Βόγλης βουτούσε και στα βαθιά της τέχνης του: «Εν αρχή ην ο λόγος, λέει ο Αριστοτέλης. Λόγος-Λογική. Ταυτόσημες λέξεις. Κυρίαρχη ανάγκη να ενεργοποιήσει ο Υποκριτής τη λογική του, για να κατανοήσει τις έννοιες του λόγου.
Ιδιαίτερα σήμερα, με τον εκφυλισμό που έχει υποστεί η γλώσσα, και τη χαλαρή έως ελλιπή εκπαίδευση, το πρόβλημα μεγεθύνεται.
Όντας χρήστες της πλέον εννοιολογικής γλώσσας, είναι αβάσταχτα οδυνηρό να δια-πιστώνουμε την απαξίωση της. Ευθύνη φέρουν και κάποιοι μεταφραστές με την αβασάνιστη έως πρόχειρη απόδοση. Εάν το κείμενο δεν είναι πιστό, και ο Υποκριτής δεν εννοεί αυτά που λέει, το αποτέλεσμα είναι, να βγαίνει ο λόγος σαν άνοα ηχητικά σχήματα, αφήνοντας τον θεατή αδιάφορο. Πέρα από το ότι δεν μπορεί να προχωρήσει στα επόμενα στάδια εμβάθυνσης στο ρόλο.
Συμπέρασμα: Η λογική είναι θεμελιώδες εργαλείο, το οποίο πρέπει να οδηγήσει τον Υποκριτή στις δαιδαλώδεις σκέψεις του ήρωα, οι οποίες παράγουν τις έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις. Με δυο λόγια πρέπει να μετουσιωθεί ο ίδιος στον ήρωα, και όχι να μείνει ο Υποκριτής που παρασταίνει τον ήρωα - η πλέον επικίνδυνη και ολισθηρή παγίδα. Ο θεατής πρώτα διαβάζει τη σκέψη του Υποκριτή, και μετά ακούει τον λόγο. Επομένως εάν ο Υποκριτής δεν εννοεί αυτό που εκφράζει, είναι κύμβαλο αλαλάζον.
» Από πού θα αντλήσει αυτή την ενέργεια που απαιτείται, για να ανέλθει στο απαιτούμενο μέγεθος του ήρωα ο Υποκριτής; Από τον ιερό χώρο του κοίλου του θεάτρου.
Την ιερή ώρα της παράστασης, θα πρέπει να ανοίξει τις πύλες της ευαισθησίας του για να αισθανθεί τις έντονες δονήσεις της κο-σμικής ενέργειας να διαπερνάει τα κύτταρα του, για να μπορέσει να μεταδώσει αυτή την ενέργεια στο κοινό. Μόνο μέσα από αυτή την επίπονη διαδρομή θα μπορέσει και ο ίδιος να δεχθεί το Θείον Δώρο, την πλήρωση.
» Τότε και μόνο τότε οι δημιουργοί μπορούν να γίνουν Μύστες ενός πραγματικά Τελετουργικού Θεάτρου. Να πάρει επιτέλους το Αρχαίο Δράμα τη θέση και την αίγλη που του αξίζει. Να αγάλλεται κι ο Διόνυσος, που όπως πιστεύω, βρίσκεται ανάμεσα στους θεατές».
«Έχεις άγχος;… Πάρε τσιγάρο !»
Καπνίζαμε κι οι δυο, περιμένοντας να βγούμε στη σκηνή, (Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας στην Επιστροφή του Πίντερ) λίγο πριν χτυπήσει το τρίτο και σβήσουν τα φώτα, εμείς οι δύο ανοίγαμε το έργο, πατέρας και γιός που σκυλοβρίζονται...
«Μην αγχώνεσαι ρε… Ή θα πετύχεις η θα αποτύχεις, η Κοτοπούλη το έλεγε !». Έσβησε το τσιγάρο, μου έκλεισε το μάτι, και βγήκε στη σκηνή... Τον ακολούθησα, τον παρακολούθησα. Πάντα τον παρακολουθούσα, πως έπαιζε. Άμεσα, χωρίς σχόλια, χωρίς φτιασίδια, αδρά, με Βρετανικό φλέγμα ή με «Σκωτσέζικη περηφάνια, και την ευαισθησία του πρόσφυγα, Μικρασιάτης είμαι !» όπως συνήθιζε να λέει.
Τον θυμάμαι καθώς περνούσε, ξένοιαστος καβαλάρης, με τη μηχανή του, απ’ τη γειτονιά στο δρόμο για το σπίτι του. Βυρωνιώτες κι οι δύο, δύο τετράγωνα από το πατρικό του ανδρώθηκα. Τον θαύμαζα, όπως όλοι, για τις ταινίες του, αλλά αργότερα, τον θαύμασα ακόμα πιο πολύ, γι αυτό το σπάνιο συνδυασμό «Ανδρικής αβρότητας και ευγένειας», που είχε στη σκηνή. Όταν του το λέγαμε, απαντούσε...
«Στον πατριό μου το οφείλω, τον πατέρα μου τον έχασα στο Αλβανικό έπος, αλλά ο Περικλής, ο πατριός μου, δυο πράγματα μου έμαθε, που του τα χρωστάω. Ν’ αγαπώ τη γνώση και τους ανθρώπους. Όσο για το θέατρο; Αυτήν την αγάπη μου την οφείλω στο φιλόλογό μου, τον Κοφινά». Για το πρώτο, μ’ ένα βιβλίο στο καμαρίνι τον θυμάμαι…! Όσο για το δεύτερο έλεγε, «Πάντα υπήρξα ονειροπόλος». Και φυσικά πάντα ενεργός και δραστήριος Πολίτης
«Ονειρεύομαι μιαν Αριστερά που πιστεύει στην επικοινωνία, όχι στην εξουσία».
Και το έκανε πράξη και στη ζωή και στη σκηνή. Τι περιμένει ένας ηθοποιός απ’ το συνάδελφό του, στο θέατρο; Έμπνευση, πνευματικότητα, άμιλλα, αγάπη. Όλα, τα πρόσφερε απλόχερα ο Βόγλης. Κι αν του έλεγες ευχαριστώ, σε μάλωνε!
Συχνά, με φώναζε στο καμαρίνι του, για να μου διαβάσει ένα απόσπασμα από κάποια διασκευή του της Οδύσσειας, που σκό-πευε να ανεβάσει ή για τα σχέδια του, πολλά σχέδια , σχέδια, σχέδια… Ακάματος… Από Αθήνα - Κύπρο κι από εκεί Πάτρα και ξανά Αθήνα.
Διευθυντής στη Λεμεσό, διευθυντής στη Πάτρα και πάλι Αθήνα.
Είχα την τύχη να παίζω μαζί του, στην τελευταία εμφάνισή του στη σκηνή κι ακόμα θυμάμαι την τελευταία αποχώρησή του, απ’ τη σκηνή, μ’ έναν τόσο προφητικό μονόλογο...
«Αντίο! Σας αποχαιρετώ, όλους… Ευχαριστώ για την ωραία συντροφιά σας. Σέβομαι τον τρόπο που σκέπτεστε, τους ενθουσιασμούς σας, τις εξάρσεις σας, αλλά επιτρέψτε σ’ έναν γέροντα να συμπληρώσει τα αποχαιρετιστήρια λόγια του, με μια μόνο υπόδειξη. Κύριοι, δουλειά! Χρειάζονται έργα! Εύχομαι, κάθε ευτυχία...»
«Μην αγχώνεσαι ρε… Ή θα πετύχεις η θα αποτύχεις, η Κοτοπούλη το έλεγε !». Έσβησε το τσιγάρο, μου έκλεισε το μάτι, και βγήκε στη σκηνή... Τον ακολούθησα, τον παρακολούθησα. Πάντα τον παρακολουθούσα, πως έπαιζε. Άμεσα, χωρίς σχόλια, χωρίς φτιασίδια, αδρά, με Βρετανικό φλέγμα ή με «Σκωτσέζικη περηφάνια, και την ευαισθησία του πρόσφυγα, Μικρασιάτης είμαι !» όπως συνήθιζε να λέει.
Τον θυμάμαι καθώς περνούσε, ξένοιαστος καβαλάρης, με τη μηχανή του, απ’ τη γειτονιά στο δρόμο για το σπίτι του. Βυρωνιώτες κι οι δύο, δύο τετράγωνα από το πατρικό του ανδρώθηκα. Τον θαύμαζα, όπως όλοι, για τις ταινίες του, αλλά αργότερα, τον θαύμασα ακόμα πιο πολύ, γι αυτό το σπάνιο συνδυασμό «Ανδρικής αβρότητας και ευγένειας», που είχε στη σκηνή. Όταν του το λέγαμε, απαντούσε...
«Στον πατριό μου το οφείλω, τον πατέρα μου τον έχασα στο Αλβανικό έπος, αλλά ο Περικλής, ο πατριός μου, δυο πράγματα μου έμαθε, που του τα χρωστάω. Ν’ αγαπώ τη γνώση και τους ανθρώπους. Όσο για το θέατρο; Αυτήν την αγάπη μου την οφείλω στο φιλόλογό μου, τον Κοφινά». Για το πρώτο, μ’ ένα βιβλίο στο καμαρίνι τον θυμάμαι…! Όσο για το δεύτερο έλεγε, «Πάντα υπήρξα ονειροπόλος». Και φυσικά πάντα ενεργός και δραστήριος Πολίτης
«Ονειρεύομαι μιαν Αριστερά που πιστεύει στην επικοινωνία, όχι στην εξουσία».
Και το έκανε πράξη και στη ζωή και στη σκηνή. Τι περιμένει ένας ηθοποιός απ’ το συνάδελφό του, στο θέατρο; Έμπνευση, πνευματικότητα, άμιλλα, αγάπη. Όλα, τα πρόσφερε απλόχερα ο Βόγλης. Κι αν του έλεγες ευχαριστώ, σε μάλωνε!
Συχνά, με φώναζε στο καμαρίνι του, για να μου διαβάσει ένα απόσπασμα από κάποια διασκευή του της Οδύσσειας, που σκό-πευε να ανεβάσει ή για τα σχέδια του, πολλά σχέδια , σχέδια, σχέδια… Ακάματος… Από Αθήνα - Κύπρο κι από εκεί Πάτρα και ξανά Αθήνα.
Διευθυντής στη Λεμεσό, διευθυντής στη Πάτρα και πάλι Αθήνα.
Είχα την τύχη να παίζω μαζί του, στην τελευταία εμφάνισή του στη σκηνή κι ακόμα θυμάμαι την τελευταία αποχώρησή του, απ’ τη σκηνή, μ’ έναν τόσο προφητικό μονόλογο...
«Αντίο! Σας αποχαιρετώ, όλους… Ευχαριστώ για την ωραία συντροφιά σας. Σέβομαι τον τρόπο που σκέπτεστε, τους ενθουσιασμούς σας, τις εξάρσεις σας, αλλά επιτρέψτε σ’ έναν γέροντα να συμπληρώσει τα αποχαιρετιστήρια λόγια του, με μια μόνο υπόδειξη. Κύριοι, δουλειά! Χρειάζονται έργα! Εύχομαι, κάθε ευτυχία...»
Στέλιος Μάινας- Ηθοποιός
ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΚΑΤΙ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΟ ΤΑ ΑΔΡΑΝΗ ΛΑΤΟΜΕΙΑ
Ένα Κυριακάτικο πρωινό, αρχές του Μάη του 1981, χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν ο Μίνως Βολανάκης ο οποίος μου πρότεινε να πάμε μια εκδρομή εντός των τειχών της Αθήνας. Εκείνος ο αδιόρατος, μυστηριώδης τόνος στη φωνή του ήταν αρκετός για να μ΄ ερεθίσει. Δέχτηκα με χαρά την πρόταση, έχοντας μια έντονη αίσθηση ότι αυτό το πρωινό κάτι περίεργο θα γεννούσε. Βέβαια ποτέ δεν μπορούσα να υποψιαστώ αυτό που θα μου αποκάλυπτε. Όταν τελικά φτάσαμε στο πλάτωμα ενός λόφου κάπου στη Νίκαια, μετά από μια διαδρομή μέσα από δρόμους και συνοικίες της Αθήνας που δεν ήξερα καν την ύπαρξη τους, και αφού προχωρήσαμε με τα πόδια περί τα πενήντα μέτρα, μου κόπηκε η ανάσα. Κάτω από τα πόδια μας απλώνονταν ένα τεράστιο, αγριευτικά μαγικό, έρημο λατομείο. Άφησε αρκετή παύση, για να λειτουργήσει μέσα μου η εντύπωση, και μετά ακολούθησε ο εξής διάλογος.
- Πως σου φαίνεται;
- Συγκλονιστικό!
- Τι λες, φέτος ή του χρόνου;
- Φέτος, μήπως είναι αργά του χρόνου!
Επισκεφτήκαμε μερικά ακόμα από τα 45 λατομεία που υπάρχουν στο λεκανοπέδιο. Η τελική επιλογή έγινε σε τρεις υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας, χωροταξικά επιλεγμένες με σοφία. Η Πετρούπολη για τη δυτική Αθήνα, ο Βύρωνας για την ανατολική και η Νίκαια για τον Πειραιά. Έτσι στις 6 Αυγούστου, γιορτή της Μεταμορφώσεως, στο λατομείο του Βύρωνα εγκαινιάστηκε το πρώτο θέατρο που το ονομάσαμε συμβολικά Μεταμόρφωση, διότι ένα λατομείο – χωματερή που προορίζονταν από την πολιτεία να γίνει νεκροτομείο, μεταμορφώθηκε σε θέατρο. Σήμερα έχει μετονομαστεί σε θέατρο Μελίνα Μερκούρη. Ακολούθησε ο Κοκκινόβραχος στη Νίκαια - σημερινό Κατράκειο - και τον επόμενο χρόνο το θέατρο Πέτρα στην Πετρούπολη.
Με την πανσέληνο του Αυγούστου, στο θέατρο Μεταμόρφωση, ο Μάνος Χατζιδάκις μ΄ένα πιάνο και τον Σπύρο Σακκά ανοίγει τις εκδηλώσεις μπροστά σε πέντε χιλιάδες θεατές. Έτσι γεννήθηκαν οι Γιορτές των Βράχων. Έτσι τα αδρανή λατομεία μετάλλαξαν. Έγιναν ενεργά και από σκουπιδότοποι έγιναν χώροι πολιτισμού, γκρέμισαν το ταμπού του Ηρωδείου, αναβάθμισαν τις περιοχές, και διαμόρφωσαν μια νέα πολιτιστική αντίληψη στο λεκανοπέδιο φέρνοντας τον πολιτισμό κοντά στο πλατύ κοινό.
Ο Μίνως Βολανάκης ήταν ένας μάγος, που είχε τη δύναμη να μεταδίδει σαν φλόγα τα οράματα του στους άλλους, μαζί με τη σοφία, την τόλμη, το πείσμα και τη θέληση να τα κάνουν πραγματικότητα. Και εδώ οφείλω να αναφερθώ στην αρχική ομάδα που δούλεψε σκληρά και ανιδιοτελώς γι αυτό το όραμα, τις Γιορτές των Βράχων. Ήταν οι: Κική Αγραφιώτου, Μπάμπης Σαρηγιαννίδης, Νίκος Καβαδάς, Χρήστος Μπίρος, Δημήτρης Σεϊτάνης, Γιάννης Σιώπης, Πάγια Βεάκη, κ.α.
Οι Γιορτές των Βράχων ήταν μια επαναστατική πολιτιστική κίνηση η οποία ομολογουμένως αγκαλιάστηκε στο ξεκίνημα της από τις Δημοτικές αρχές των περιοχών, και στη συνέχεια πέρασε στη δικαιοδοσία τους, όπως άλλωστε και έπρεπε να γίνει.
Σήμερα, μετά από εικοσιπέντε χρόνια, τα Φεστιβάλ στους χώρους των Ενεργών πλέον λατομείων, «θεωρείται» ένα επιτυχές θεσμικό καθεστώς. Όμως προσωπικά πιστεύω ότι ο θεσμός έχει κουραστεί, όπως άλλωστε είναι φυσικό, μετά από ένα τέταρτο του αιώνα συνεχούς και πολλαπλής λειτουργίας. Πρέπει να αναθεωρηθεί ο χαρακτήρας και το επίπεδο των εκδηλώσεων, διότι έχουν απομακρυνθεί αρκετά από το αρχικό όραμα, τόσο του Μίνωα Βολανάκη, όσο και όλων όσων καταθέσαμε κομμάτι από τη ζωή μας με μόνο σκοπό, την πολιτιστική και αισθητική αναβάθμιση της περιφέρειας της Αθήνας.
Γιάννης Βόγλης
